Al 100 jaar een koploper - Johan vertelt over Thijsse's Hof

“Je leert, je ontdekt, je geniet. En je gaat gegarandeerd met meer liefde voor de natuur naar huis,” vertelt Johan. “Dat is de kracht van Thijsse’s Hof.” Thijsse’s Hof viert deze maand zijn 100-jarige jubileum. Al een eeuw lang is deze heemtuin een koploper in biodiversiteit en educatie. Hier, midden in Bloemendaal, worden de Kennemerduinen in het klein nagebootst. Het is een levend lesboek en een plek vol verhalen en verrassingen. Beheerder Johan Görtemöller vertelt met trots over dit bijzondere stukje natuur.

“Thijsse’s Hof is een heemtuin, de oudste van Nederland ook nog. Dus daarin was Thijsse* eigenlijk al een koploper,” zegt Johan. “Een heemtuin laat verschillende soorten leefgebieden zien. In deze tuin zijn dat de biotopen die je in de Kennemerduinen kunt vinden.” (Een biotoop is een plek in de natuur waar bepaalde soorten planten en dieren goed kunnen leven. De omstandigheden, zoals bodem, water en beschutting zijn daar precies goed voor die soorten.) Het draait bij Thijsse’s Hof niet om sierbloemen en mooi vormgegeven perkjes, maar om de schoonheid en het nut van de natuur in de duinen. En het belang van biodiversiteit. We zitten in de zon op een bankje bij het centrale gebouw in Thijsse’s Hof, het educatieve centrum. Overal om ons heen is leven, inclusief het gezin dat net het blotevoetenpad loopt en vogelaars met camera’s met enorme lenzen. Johan begroet ze allemaal even vriendelijk.

Geen boswachter maar natuurbeheerder

“Ik werk hier sinds 2017,” vertelt Johan. “Hiervoor was ik docent Groen op een vmbo-school: van dieren verzorgen tot het verzorgen van planten en moestuinieren. Met mijn klassen kwam ik ook vaak op excursie naar Thijsse’s Hof. Als jongen van 10 wilde ik eigenlijk boswachter worden. Een groene opleiding was dan ook een logische stap. Via via kwam ik terecht in het onderwijs. Door het telefoontje van de vorige beheerder rolde ik uiteindelijk in deze baan. Boswachter ben ik niet geworden, maar veel van mijn werk lijkt er toch wel op,” zegt hij glimlachend.

Een miniatuur van de duinen

“Thijsse vond de Kennemerduinen het mooiste stukje natuur van Nederland,” legt Johan uit. “Hij wilde dit gebied op kleine schaal laten zien. Het is een unieke plek waar alle biotopen van de binnenduinrand samenkomen. Je hebt de kale duinen met slangenkruid en duinviooltjes. De vijver, waar dit jaar zelfs een koppel ijsvogels dagelijks komt vissen. Het natte grasland met moerasspirea’s. Het droge grasland met orchideeën en duinroosjes. Het struweel, met struiken en beschutting voor dieren. En het duinbos, waar spechten en zangvogels hun plek hebben. Hier vind je dezelfde overgangen en hoogteverschillen zoals in de echte duinen.” 

Naast de zes grotere biotopen zijn er ook kleinere elementen toegevoegd. Zo is er een natuurakkertje dat jaarlijks opnieuw wordt ingezaaid, met van nature aanwezig onkruid tussen de tarwe. Er is een bijenheuvel van zand, voor wilde bijen en graafwespen. Er leven zelfs zandhagedissen. Ook is er een veenvijver en een stukje ruïne-muur om te laten zien welke muurplanten er groeien. Het zijn allemaal voorbeelden waar je veel van kunt leren, en die je misschien ook zelf kunt toepassen in de tuin, om de biodiversiteit te verbeteren. “De natuur in de duinen is zo divers. Dat zie je hier goed terug,” vertelt Johan trots.

Beheer dat past bij de heemtuin

Bij het beheer van de tuin moeten steeds keuzes worden gemaakt. “Als je niets doet, groeit alles dicht. Dan verdwijnen de planten die juist bij dit gebied horen, en daarmee ook de insecten en vogels. Dus we halen wel dingen weg. Maar aanplanten of zaaien doen we vrijwel niet. We houden de oorspronkelijke structuur aan, al is het plan een paar keer herschreven met de kennis van nu. Het gaat erom de balans te bewaren.”

Johan noemt het voorbeeld van het struweel. “Toen ik hier begon stonden er meer dan veertig bomen, in plaats van de enkele boom zoals in het plan van Thijsse stond. Het was een bos geworden. Door elk jaar wat bomen weg te halen, krijgt het struweel de kans om terug te komen. Daardoor is ook de nachtegaal weer als broedvogel teruggekeerd, na twintig jaar afwezigheid.”

Elk seizoen iets te beleven

Johan beheert Thijsse' samen met zo’n 60 vrijwilligers. Een aantal van hen helpt met het onderhoud, maar de meesten zijn betrokken bij het lesprogramma. Het scholenpad is een vast onderdeel: groep 6 van alle scholen uit de omgeving komt vier keer per jaar langs, één keer per seizoen. Ze lopen een vaste route door de tuin en maken opdrachten, begeleid door de vrijwilligers. “Dat zijn altijd twee hele drukke weken, vier keer per jaar,” zegt Johan lachend. “De vrijwilligers zijn echt goud waard. De kinderen leren telkens iets nieuws – over bloemen, vogels, paddenstoelen. Het enthousiasme spat ervan af als ze een kikker zien springen of een braakbal uitpluizen.”

Ook middelbare scholieren en studenten komen langs om onderzoek te doen, en er worden losse excursies en workshops georganiseerd. Daarnaast zijn er speciale themadagen, bijvoorbeeld over vlinders of vleermuizen. “De vleermuiswerkgroep komt hier ook samen. We hebben veel kasten hangen, en het is mooi om te zien hoe kinderen en volwassenen er steeds meer over leren. Het uitgangspunt van Thijsse was altijd educatie,“ vertelt Johan. “In het gebouwtje is ook altijd iets te zien of te doen, voor jong en oud. En elk seizoen is anders, binnen én buiten natuurlijk. Er zijn excursies, evenementen en exposities. Het educatieve centrum is ook te huur, bijvoorbeeld voor een lezing, jubileum of vergadering.”

Aanstekelijk enthousiasme en praktische tips

Tijdens een ronde door de tuin geeft Johan spontaan een mini-excursie. Hij wijst bijzondere bloemen aan en vertelt terloops dat een simpele paardenbloem onmisbaar is. “Dat is echt een ondergewaardeerde bloem. Super nuttig voor insecten. Zonde dat we die vaak weghalen.” Het pad en de bodem krioelen van de verschillende soorten mieren. Johan stopt bij een hoopje vol rode bosmieren. Hij legt zijn hand bovenop het nest. “Ze bijten en spuiten zuur, ja. Dat voel je wel, maar het valt echt mee hoor. Dit mierenzuur werd vroeger medicinaal gebruikt. Het zijn van die details die je laten zien hoe bijzonder de natuur eigenlijk is.”

Er hangen verschillende soorten bijenkasten. Johan laat zien hoe wilde bijen de kast gebruiken door één van de deurtjes open te maken. “De meeste mensen denken bij bijen aan de honingbij, maar we hebben in Nederland ruim 360 soorten, waarvan de meeste solitair leven. Die andere bijen steken eigenlijk niet. Dus nodig vooral die soorten uit in je tuin. Met het juiste insectenhotel kun je echt bijdragen aan de bescherming van deze bijensoorten**.”

Johan geeft meer praktische adviezen mee. “De meeste mensen bemesten te veel, terwijl de planten die hier thuishoren juist beter groeien op armere grond, zonder bemesting. Laat bladeren en takken liggen. Dat is voedsel en schuilplek voor insecten en vogels. Wil je egels? Zorg voor rommelhoekjes. En zorg altijd voor water, al is het maar een kleine bak. Dan komt er vanzelf leven.”

Tekst gaat verder onder de afbeeldingen. Op de eerste foto wijst Johan aan waar de metselbij een gaatje in het bijenhotel heeft dichtgemetseld met modder. Op de tweede foto lopen de rode bosmieren over zijn hand.

Een eeuw lang inspiratie

Op 26 september 2025 bestaat Thijsse’s Hof precies 100 jaar. Dat wordt gevierd met een feestelijk programma voor donateurs, vrijwilligers en andere betrokkenen. Door het jaar heen zijn er al extra activiteiten georganiseerd, en ook volgend jaar zal er nog aandacht zijn voor het jubileumjaar. Lees meer over de activiteiten, de openingstijden en het jubileum op de website van Thijsse’s Hof(Verwijst naar een externe website). Ook leuk om te weten: tijdens de Klimaatweek*** in november organiseert gemeente Bloemendaal een speciale rondleiding door de tuin. 

 “Thijsse had honderd jaar geleden een visie. En die werkt nog steeds,” zegt Johan. “Mensen komen hier leren, beleven en genieten van de natuur en nemen dat mee naar huis. Dat is de kracht van deze plek.” Na honderd jaar bewijst Thijsse’s Hof dat de natuur zichzelf het mooist laat zien, zolang je het de ruimte geeft. En dat het jong en oud inspireert. 

* Jacobus Pieter Thijsse (1865–1945) was een Nederlandse onderwijzer, schrijver, bioloog en natuurbeschermer. Hij is de oprichter van het 'instructieve plantsoen' dat wij tegenwoordig de heemtuin Thijsse's Hof noemen. Op de website van Thijsse's Hof(Verwijst naar een externe website) staat meer informatie over de oprichting en geschiedenis van de tuin.

** Meer informatie over verschillende bijensoorten en geschikte bijenkasten staat op de website van de bijenstichting(Verwijst naar een externe website).

*** Wilt u op de hoogte blijven van de activiteiten die georganiseerd worden tijdens de Klimaatweek? Meld u dan aan voor de nieuwsbrief!